Voor één keer geen blog waarin de briefwisselingen van Albert Verwey en Willem Witsen centraal staan, maar een recente en persoonlijke correspondentie die ik heb gevoerd naar aanleiding van mijn blog Hypnotisme in Nederlands-Indië. In de blog schrijf ik over de hypnotismepraktijk die Willem Frederik van Hell (1863-1893) als officier van gezondheid probeerde op te zetten in Nederlands-Indië. Er is niet veel meer over hem bekend; het meeste van zijn biografische gegevens komt uit archiefstukken en over zijn ervaringen met hypnotisme schrijft hij alleen in zijn brieven aan Verwey. Waardevol was daarom een online raadpleegbare genealogie van de familie Van Hell. Daarin vond ik een reisverslag van Willem Frederik door Europa naar Nederlands-Indië en een portretfoto van hem in uniform. Ik wilde de foto graag toevoegen aan mijn blog en besloot contact op te nemen met nakomelingen uit de familie Van Hell. Ik kreeg al snel een enthousiast antwoord waarin mij toestemming werd verleend het portret te gebruiken.
Na het verschijnen van mijn blog werd de correspondentie hervat. Ik ontving opnieuw een enthousiaste mail als reactie op mijn blog. Van Hells toepassingen van hypnotisme in de geneeskunde waren onbekend voor de huidige generaties en ook veel van de overige inhoud van de blog was nieuw voor hen. Tegelijkertijd werd mij gevraagd of ik meer wist over een artikel van Willem Frederik over de eerste, door hem uitgevoerde hersenoperatie in Nederlands-Indië. In zijn necrologie in het Indisch Tijdschrift voor Geneeskunde (1893) wordt hierover gesproken, maar veel is er niet over bekend. Inmiddels was ik ook in contact gebracht met een ander lid van de familie Van Hell, van wie Willem Frederik een oudoom was. Met enkele nazaten ben ik op zoek gegaan naar de beschrijving van de operatie, maar al snel bleek dat ‘zijne hoop, van dit geval eene uitgebreide historia morbi te leveren, […] helaas niet vervuld [werd].’ Behalve in zijn necrologie hebben we niets terug kunnen vinden. Het is daarom zeer aannemelijk dat hier door zijn vroege dood (op dertigjarige leeftijd) niets meer van terecht is gekomen.
Dit leidde ons echter wel tot een andere ontdekking: in het familiearchief-Van Hell blijkt namelijk een brief van Albert Verwey bewaard te worden. Het betreft een condoleancebrief die Verwey op zes december 1893 na het overlijden van Willem Frederik aan diens ouders in Amsterdam stuurde. Uit de brief blijkt dat het lezen van de overlijdensadvertentie Verwey had aangegrepen; hij wist niets van Van Hells ziekte en zijn plotselinge dood kwam dan ook als een schok.
Van Hells overlijdensbericht zoals Verwey dat gelezen heeft, in Het Nieuws van den Dag: Kleine Courant, 4 december 1893 (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag)
Dit oprechte verdriet klinkt door in zijn schrijven:
Niemand is zooveel jaren myn vriend geweest, u weet hoe wy als jongens en later aldoor met elkaar omgingen, en zoo is het altyd gebleven, […] ik vind het verschrikkelyk en voor u zal het nog veel verschrikkelyker dan voor my zyn[…]. Ik kan u en uw kinderen niet troosten, ik kan het mezelf nog niet, maar misschien troost het u van my te hooren dat ik zelden een mensch gekend heb in wien ik zoolang, vyftien jaar lang, zoo niets dan goeds en oprechts gezien heb, en dat dat ook wel de ondervinding van al zyn vrinden zal zyn geweest.
Albert Verwey aan Willem Frederik van Hell Sr. en Johanna Apolonia Franken, 6 december 1893
Een dag later schreef hij een brief aan zijn broer Christoffel waarin hij vertelde over zijn verdriet om Van Hells plotselinge dood. ‘Ik schryf het nu kalm, maar ondertusschen weet ik dat er een van de menschen dood is die ik het liefst had weeromgezien. […] Nu, het is uit, het is mooi geweest en het verdriet dat me nu overblyft heeft een ziel van mooiheid die me verblydt.’ Later schreef Verwey ook een In Memoriam bij de dood van Van Hell.
Albert Verwey, ‘In Memoriam W.F. v. H. Jr.’
Met de vriendelijke hulp van de familie Van Hell hebben we een onbekende brief op kunnen nemen in de editie Brieven en Correspondenten rond 1900. Het is daarmee een waardevolle toevoeging aan de documentatie over Verweys jeugdvriend Willem Frederik van Hell en laat zien hoe vruchtbaar correspondentie nog altijd is.
Pieter Huijgens (medewerker Brieven en Correspondenten rond 1900)